عقلاءالمجانین و اطوار و کیفیت جنون آنها در فتوحات مکیه ابن‌عربی

عقلاءالمجانین یا فرزانگان دیوانه‌نما به‌رغم رفتارهای عجیبشان، دارای شخصیت و نبوغ شگفت‌انگیزی هستند که بیانگر عمق نگرش آنها به انسان و جهان است. ابن‌عربی در فتوحات مکیّه عقلاءالمجانین را «بهالیل» نامیده است و منشأ جنون آنها را وارد غیبی ناگهانی می‌‌داند که موجب «حیرت ابدی» آنان گردیده است و ارتعاشی درونی در آنان پدید آورده است. از نظر ابن‌عربی تجلی ناگهانی الهی، عقل این طایفه را با خود برده است و در عالم لاهوت زندانی کرده است. آنان پس از صعود عقلشان به عالم لاهوت، هیچ‌گونه تدبیر و فکری نسبت به عالم ناسوت و کارهای دنیوی خود ندارند، اما سخنانی بسیار عمیق و حکیمانه بر زبان می‌رانند که خود هیچ‌گونه قصدی از بیان آن ندارند، بلکه خداوند آن سخنان را بر زبانشان جاری می‌سازد. از نظر ابن‌عربی این طایفه خردمندانِ بدون خردی هستند که در ظاهر دیوانه یا همان مستوران از تدبیر عقل شناخته می‌شوند و به همین دلیل آنان را «عقلای مجانین» نام نهاده‌اند.